Objawy ryzyka dysleksji
Powy偶sze symptomy widoczne s膮 ju偶 we wczesnym okresie 偶ycia dziecka (pocz膮wszy od wieku niemowl臋cego), a wiec d艂ugo przed podj臋ciem przez dziecko nauki szkolnej. Ujawniaj膮 si臋 one w formie op贸藕nienia rozwoju funkcji wzrokowych, s艂uchowo-j臋zykowych, ruchowych i lateralizacji oraz orientacji w schemacie cia艂a, przestrzeni i czasie.
Im wi臋cej stwierdzimy symptom贸w ryzyka dysleksji, tym jest bardziej prawdopodobne, 偶e dziecko jest w grupie zagro偶onych specyficznymi trudno艣ciami w nauce.
Je偶eli
odpowiednio wcze艣nie zauwa偶ymy z czym dziecko ma problemy, jakie b艂臋dy
pojawiaj膮 si臋 najcz臋艣ciej w jego pracach i jednocze艣nie odpowiednio szybko
zareagujemy, to zapewne zapobiegniemy
utrwalaniu si臋 nieprawid艂owych nawyk贸w
i pog艂臋bianiu si臋 nieprawid艂owo艣ci.
Wczesne rozpoznanie przyczyn trudno艣ci dyslektycznych jest wa偶ne, zar贸wno dla wyr贸wnywania niedobor贸w rozwojowych, jak i niedopuszczenia do wytworzenia si臋 u dziecka negatywnych postaw wobec nauki.
Na co nale偶y zwr贸ci膰 uwag臋:
Ryzyko wyst膮pienia dysleksji jest prawdopodobne w przypadku;
- nieprawid艂owego przebiegu ci膮偶y, porodu,
- obci膮偶enia genetycznego (w rodzinie wyst臋puje ju偶 dysleksja, op贸藕niony rozw贸j mowy, obur臋czno艣膰),
- dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego (wyst臋puj膮 symptomy ryzyka dysleksji).
Profesor Marta Bogdanowicz skompletowa艂a list臋 objaw贸w, charakterystycznych dla poszczeg贸lnych etap贸w rozwoju dziecka, kt贸re zapowiadaj膮 mo偶liwo艣膰 wyst膮pienia specyficznych trudno艣ci w uczeniu si臋.
Wiek poniemowl臋cy (2-3 lata)
- op贸藕niony rozw贸j mowy: dziecko p贸藕niej ni偶 r贸wie艣nicy zaczyna wypowiada膰 pierwsze s艂owa, zdania proste;
- op贸藕niony rozw贸j ruchowy: dziecko s艂abo lub w og贸le nie raczkuje, ma trudno艣ci z utrzymaniem r贸wnowagi, p贸藕no zaczyna chodzi膰, biega膰;
- s艂aba sprawno艣膰 ruchowa r膮k: dziecko jest ma艂o zr臋czne manualnie, nieporadne w samoobs艂udze ( np. ubieraniu si臋, jedzeniu 艂y偶k膮, myciu r膮k), ma艂o sprawne w zabawach manipulacyjnych np budowanie z klock贸w;
- nie podejmuje pr贸b rysowania.
Wiek przedszkolny (3-5lat)
- ma艂a sprawno艣膰 ruchowa: dziecko s艂abo biega, niezdarnie si臋 porusza, 藕le funkcjonuje w zabawach ruchowych;
- ma艂a sprawno艣膰 manualna: dziecko ma trudno艣ci i niech臋tnie podejmuje czynno艣ci samoobs艂ugowe, zabawy manipulacyjne (np. nawlekanie korali), 藕le trzyma o艂贸wek, naciska go za mocno lub za s艂abo;
- s艂aba koordynacja wzrokowo- ruchowa: dziecko ma trudno艣ci w u艂o偶eniu budowli z klock贸w, rysuje niech臋tnie, nieprawid艂owo trzyma o艂贸wek w palcach, wykonuje uproszczone rysunki;
- op贸藕niona lateralizacja: dziecko u偶ywa zamiennie prawej i lewej r臋ki;
- zaburzenia w rozwoju spostrzegania wzrokowego i pami臋ci wzrokowej: dziecko ma problemy z uk艂adaniem puzzli, jego rysunki s膮 bogate tre艣ciowo, lecz prymitywne w formie;
- op贸藕niony rozw贸j mowy, dziecko nieprawid艂owo artyku艂uje wiele g艂osek, przekr臋ca wyrazy, pos艂uguje si臋 neologizmami, ma trudno艣ci z budowaniem wypowiedzi, z zapami臋tywaniem nazw (np. posi艂k贸w, p贸r dnia, roku), wierszy, piosenek.
Wiek 6-7 lat
- obni偶ona sprawno艣膰 ruchowa; dziecko s艂abo biega, skacze, ma trudno艣ci z utrzymaniem r贸wnowagi np. stoj膮c na jednej nodze, z uczeniem si臋 np. jazdy na rowerze
- problemy z wykonywaniem precyzyjnych ruch贸w (np. z u偶ywaniem widelca, no偶yczek, wi膮zaniem sznurowade艂), pomimo 膰wicze艅 niew艂a艣ciwie trzyma o艂贸wek w palcach;
- op贸藕nione w rozwoju lateralizacji: dziecko u偶ywa zamiennie prawej i lewej r臋ki;
- op贸藕niona orientacja w schemacie cia艂a i przestrzeni: dziecko ma trudno艣ci w okre艣laniu prawe-lewe (np. prawa i lewa r臋ka);
- problemy z rzucaniem, chwytaniem pi艂ki, rysowaniem szlaczk贸w, rysowaniem z艂o偶onych figur geometrycznych;
- trudno艣ci z wyodr臋bnieniem element贸w z ca艂o艣ci lub ich po艂膮czeniem w ca艂o艣膰 (np. podczas uk艂adania mozaiki wg wzoru), z odszukaniem szczeg贸艂贸w r贸偶ni膮cych dwa obrazki, z odr贸偶nianiem podobnych kszta艂t贸w;
- b艂臋dne u偶ywanie wyra偶e艅 przyimkowych okre艣laj膮cych stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, itp.
- nieprawid艂owa wymowa, przekr臋canie trudniejszych wyraz贸w, cz臋ste b艂臋dy gramatyczne
- trudno艣ci z zapami臋taniem wiersza, piosenki, wi臋cej ni偶 jednego polecenia w tym samym czasie, nazw( np dni tygodnia, p贸r roku), mylenie nazw podobnych fonetycznie
- trudno艣ci w r贸偶nicowaniu g艂osek podobnych fonetycznie (np. z-s, p-b);
- trudno艣ci z wydzielaniem sylab i g艂osek ze s艂贸w, ich syntez膮
- k艂opoty z nauk膮 czytania (dziecko czyta np. wolno, g艂oskuj膮c, przekr臋caj膮c wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu
- przy pr贸bach pisania cz臋sto pisze litery i cyfry zwierciadlanie
- ma trudno艣ci w orientacji w czasie (np. przy okre艣leniu pory roku, dnia, godzin na zegarze);
Wiek szkolny I etap edukacji (klasa I-III)
- ma艂a sprawno艣膰 ruchowa ca艂ego cia艂a; dziecko ma trudno艣ci z nauczeniem si臋 np. jazdy na rowerze dwuko艂owym, 艂y偶wach, nartach, z wykonaniem niekt贸rych 膰wicze艅 gimnastycznych, niech臋tnie uczestniczy w ruchowych grach zespo艂owych, lekcjach wychowania fizycznego;
- obni偶ona sprawno艣膰 ruchowa r膮k: dziecko ma problemy z wykonywaniem precyzyjnych ruch贸w, nie opanowa艂o w pe艂ni czynno艣ci samoobs艂ugowych zwi膮zanych z myciem, ubieraniem si臋 jedzeniem (no偶em i widelcem);
- trudno艣ci w koordynacji czynno艣ci r臋ki i oka: dziecko niech臋tnie i brzydko rysuje, pisz膮c nie mie艣ci si臋 w liniaturze, zagina „o艣le uszy”, zbyt mocno przyciska narz臋dzie pisania co powoduje szybkie zm臋czenie r臋ki, pisze w wolnym tempie, niestarannie, ma trudno艣ci z chwytaniem pi艂ki;
- utrzymuje si臋 obur臋czno艣膰 lub niewielka przewaga sprawno艣ci jednej r臋ki;
- trudno艣ci z odr贸偶nieniem prawej i lewej strony, okre艣leniem przedmiot贸w wzgl臋dem siebie;
- trudno艣ci z zapami臋tywaniem (np. wierszy, tabliczki mno偶enia) szczeg贸lnie sekwencji (np. nazwy miesi臋cy, dni tygodnia, liter w alfabecie;
- wadliwa wymowa, dziecko w dalszym ci膮gu przekr臋ca z艂o偶one wyrazy, pope艂nia b艂臋dy gramatyczne,
- trudno艣ci z r贸偶nicowaniem g艂osek fonetycznie podobnych;
- trudno艣ci z wyr贸偶nianiem element贸w z ca艂o艣ci a tak偶e ich syntetyzowaniem, trudno艣ci z wyodr臋bnianiem szczeg贸艂贸w r贸偶ni膮cych dwa obrazki;
trudno艣ci w czytaniu :
- bardzo wolne tempo czytania - dziecko pope艂nia ma艂o b艂臋d贸w. Prymitywna technika – g艂oskowanie, sylabizowanie., s艂abe rozumienie tekstu;
- bardzo szybkie tempo czytania : dziecko pope艂nia du偶o b艂臋d贸w. Domy艣la si臋 znaczenia tekstu na podstawie kontekstu, cz臋sto b艂臋dnie, s艂abo rozumie przeczytany tekst;
trudno艣ci z opanowaniem poprawnej pisowni
- pope艂nia liczne b艂臋dy podczas przepisywania tekst贸w;
- problemy z zapami臋taniem kszta艂tu liter rzadziej wyst臋puj膮cych lub o skomplikowanej strukturze (np. H, G, F), mylenie liter o podobnym kszta艂cie (np. l-t-艂, m-n, a-o-e, a-膮, e-臋) lub liter identycznych a inaczej u艂o偶onych w przestrzeni (np. .p-b-d, n-u, m-w);
- nasilone trudno艣ci podczas pisania ze s艂uchu;
- mylenie liter odpowiadaj膮cych g艂oskom zbli偶onym fonetycznie np. z-s, p-b, t-d;
- trudno艣ci z zapisywaniem zmi臋kcze艅, mylenie g艂osek i-j, nosowych 膮-om, 臋-em;
- opuszczanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab;
- pisanie wyraz贸w bezsensownych,
- niew艂a艣ciwe trzymanie narz臋dzia pisania, nieprawid艂owy nacisk pi贸ra na papier, co powoduje szybsze zm臋czenie si臋 r臋ki
- nieprawid艂owe 艂膮czenie liter, nieprzestrzeganie linii w zaszycie, pismo jest ma艂o czytelne;
- b艂臋dy ortograficzne pomimo znajomo艣ci regu艂 pisowni;
- pismo fonetyczne pomimo 偶e ucze艅 rozpoznaje r贸偶nice pomi臋dzy s艂owem m贸wionym, s艂yszanym oraz pisanym.
Wsp贸艂wyst臋powanie wielu wy偶ej wymienionych objaw贸w pozwala z wi臋ksz膮 pewno艣ci膮 stwierdzi膰 ryzyko dysleksji. Warto w贸wczas skorzysta膰 z porady nauczyciela w przedszkolu, szkole, pedagoga, psychologa, kt贸rych zadaniem jest obserwacja dziecka pod k膮tem ryzyka dysleksji, jak r贸wnie偶 obj臋cie dziecka pomoc膮 psychologiczno-pedagogiczn膮.
Specjalista okre艣li zakres ewentualnych trudno艣ci dziecka i wska偶e w艂a艣ciwy spos贸b post臋powania. Mo偶e r贸wnie偶 zaleci膰 zg艂oszenie si臋 z dzieckiem do rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej, kt贸ra zajmuje si臋 m.in. diagnozowaniem dzieci z grupy ryzyka niepowodze艅 szkolnych i specyficznych trudno艣ci w uczeniu si臋 oraz organizacj膮 terapii pedagogicznej.
Wskaz贸wki dla rodzic贸w:
1. Uwa偶nie obserwuj dziecko od najm艂odszych lat, jego post臋py w rozwoju, pami臋taj膮c o tym, i偶 objawy, kt贸re wyst臋puj膮 u dzieci zagro偶onych dysleksj膮 mo偶na dostrzec znacznie wcze艣niej, jeszcze przed rozpocz臋ciem przez dziecko nauki w szkole.
2. Stwarzaj warunki i zach臋caj dziecko do podejmowania r贸偶nych czynno艣ci, kt贸re rozwijaj膮 w艂a艣ciwe dla danego wieku umiej臋tno艣ci np. rysowanie, wycinanie, rymowanie.
3. Nie wyr臋czaj dziecka w codziennych czynno艣ciach (mo偶esz zapi膮膰 dziecku guziki, je偶eli rano spieszycie si臋 do przedszkola, jednak偶e nie r贸b tego za ka偶dym razem).
4. Nie bagatelizuj, je偶eli dziecko w wieku przedszkolnym nie radzi sobie z wykonaniem codziennych czynno艣ci np. samodzielnym jedzeniem, zapinaniem guzik贸w itp. lub nie lubi rysowa膰. Cierpliwie ucz je wykorzystuj膮c metod臋 „ma艂ych krok贸w” oraz chwal opisuj膮c dok艂adnie najmniejsze post臋py poczynione przez dziecko. Wskazuj nast臋pne kroki i zach臋caj dziecko do podejmowania kolejnych pr贸b.
5. W przypadku w膮tpliwo艣ci skorzystaj z porady specjalisty:
- Logopedy – op贸藕nienie w rozwoju mowy to wczesny objaw zwiastuj膮cy p贸藕niejsze trudno艣ci w czytaniu i pisaniu.
- Nauczyciela w przedszkolu lub szkole (klasy I-III), pedagoga lub psychologa zatrudnionego w plac贸wce do kt贸rej dziecko ucz臋szcza. Wskazani specjali艣ci zobowi膮zani s膮 do prowadzenia obserwacji dzieci pod k膮tem dysharmonii rozwoju psychoruchowego, stwarzaj膮cych mo偶liwo艣膰 wyst膮pienia specyficznych trudno艣ci w nauce. Wykonuj膮 r贸wnie偶 pomiary pedagogiczne ukierunkowane na wy艂onienie dzieci ryzyka dysleksji. W przypadku stwierdzenia, i偶 dziecko jest w grupie ryzyka wyst膮pienia specyficznych trudno艣ci w nauce, winno ono by膰 obj臋te dodatkow膮 pomoc膮 psychologiczno-pedagogiczn膮.
Podstawa prawna:
Zgodnie z &18 ust. 1 pkt 1 rozporz膮dzenia MEN z dnia 17 listopada 2010r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko艂ach i plac贸wkach /Dz.U. Nr 228, poz. 1487/ , pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana dziecku w przedszkolu, szkole i plac贸wce polega na rozpoznawaniu i zaspakajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz rozpoznawaniu indywidualnych mo偶liwo艣ci psychofizycznych ucznia wynikaj膮cych w szczeg贸lno艣ci (…) ze specyficznych trudno艣ci w uczeniu si臋 (…).
Pomocy psychologiczno-pedagogicznej w
przedszkolu, szkole
i plac贸wce udzielaj膮 dziecku nauczyciele, wychowawcy grup oraz psycholodzy,
pedagodzy, logopedzi wykonuj膮cy w przedszkolu, szkole
i plac贸wce zadania z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
- Specjalist贸w w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej;
- Lekarza.
W przypadku jakichkolwiek w膮tpliwo艣ci warto z porady skorzysta膰.
Opracowano na podstawie:
- Bogdanowicz M. „Ryzyko dysleksji: problem i diagnozowanie”, Wydawnictwo Harmonia. Gda艅sk 2005;
- Bogdanowicz M., Adryjanek A. „Ucze艅 z dysleksj膮 w szkole. Poradnik nie tylko dla polonist贸w”, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2004;
- Bogdanowicz M., Adryjanek A., R贸偶y艅ska M. „Ucze艅 z dysleksj膮 w domu”, Wydawnictwo Operon, Gda艅sk 2004;
- Bogdanowicz M. „Ryzyko specyficznych trudno艣ci w czytaniu i pisaniu: dysleksji, dysgrafii i dysortografii”, Wydawnictwo Harmonia, Gda艅sk 2011.
Powr贸t